TCDD Genel Müdürü Ali İhsan Uygun ile Erzurum’un Ankara ile Demiryolu bağlantısının kurulmasının 80. Yıl dönümü nedeniyle özel bir röportaj

TCDD Genel Müdürümüz Ali İhsan Uygun ile Erzurum’un Ankara ile Demiryolu bağlantısının kurulmasının 80. Yıl dönümü nedeniyle özel bir röportaj yaptık. Röportajımızda Erzurum’un lojistik merkezi olmasına yönelik çalışmalardan, Erzurum İstasyonuna, Doğu Ekspresinden, Yüksek Hızlı Trene kadar Erzurumluların merak ettiği hemen hemen her konuda sorduğumuz sorulara en yetkili ağızdan cevaplar aldık. Konu önemli olduğundan ve bütün bir Erzurum’u ilgilendirdiği için soruların hazırlanmasına Erzurum’a gönül vermiş ve üzerine inceleme ve araştırmalarda bulunan yazarlardan ve Erzurum’un önde gelen Sivil Toplum Kuruluşu temsilcilerinin bilgi ve görüşlerine de başvurulmuştur. Dolayısıyla Erzurum Sevdası adına Dadaş Ocakları Dernek Genel Başkanı Eyüp Coşkun’un yaptığı ve hazırladığı bu röportaj aslında Erzurum Kamuoyu adına yapılmıştır.

Sayın Genel Müdürümüz ilk önce röportaj isteğimiz kırmayıp, geri çevirdiğiniz için sizlere şahsım, dergimiz ve şehrimiz adına teşekkür ederim. Efendim, Erzurum tarihi yolların üzerinde bulunan önemli bir yol kavşağıdır. Bu yol kavşağının demiryolları açısından konumu nedir? Bir Erzurumlu olarak tarihi ipek yolunu tren ile gitmemiz, bu heyecanı yaşamamız mümkün olabilecek mi?

Okurlarınızla Erzurum ve Demiryolu üzerine yaptığımız çalışmaları kısaca aktarma fırsatını verdiğiniz için ben teşekkür ederim. 1925 yılında Ankara’dan başlayan demiryolu yapımı 1939 yılında Erzurum’a ulaşmış, buradan da Kars’a devam etmiştir. Bakü-Tiflis-Kars demiryolu açıldıktan sonra Erzurum daha da önem kazanmıştır. Yük trenleri Erzurum’dan, Demir İpek Yolu ağı ile Kafkas ülkelerine ve hatta Hazar Denizi üzerinden de Çin’e kadar ulaşabilmektedir. Halen Bakü-Tiflis-Kars demiryolu üzerinden ülkemize yük taşımacılığı yapılmaktadır. TCDD, hem bu hatta daha fazla yük taşınması adına, hem de bu taşımalardan ülkemizin daha fazla pay alabilmesi adına çalışmalar yürütmektedir.

Efendim, Erzurum tarihinden beri bir lojistik merkez olarak ön plana çıkmıştır. Günümüzde Erzurum’un tekrar bir lojistik üs haline getirilmesine ilişkin çalışmaların yapıldığı malumunuz. Devlet demiryollarının yük ve yolcu taşımacılığını ayırarak yeni bir yapılanmaya geçtiğini biliyoruz. Bu kapsamda Erzurum’un lojistik merkez olmasına destek olmak amacıyla demiryollarımız neler yapabilir? Planlarınız, programlarınız ve projelerinizde bu konuya ilişkin çalışmalarınız var mı?

Geçen yıl Haziran ayında hizmete açılan Erzurum Palandöken Lojistik Merkezi, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu güzergâhı için önemli bir lojistik üs konumundadır. Bu hat üzerinde yük taşıma miktarı arttıkça, 350 bin m² lojistik alan üzerine kurulu lojistik merkezin de bu taşımalardan pay alması hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda çalışmalarımızın ilk meyvesi olarak da Gürcistan’a yük treni seferleri başlatılmıştır. Ülkemizden, dost ve kardeş ülke Gürcistan’a ilk ihracat treni geçtiğimiz günlerde Erzurum Palandöken Lojistik Merkezinden uğurlanmıştır.

Çocukluk anılarımızda tayini il dışına çıkan memurların eşyalarını yük vagonlarıyla taşıdıklarına ilişkin manzaralar yer almaktadır. Bugün bu uygulamalar devam etmekte midir? Erzurum’da yük taşımacılığında demiryollarının payı nedir? Eskiden kömür ve hayvan yüklü vagonlar Erzurum tren istasyonlarının vazgeçilmez misafirleriydi. Bugün bu yüklerin sıralamada ki yerleri nedir? Bugün en çok hangi türden yükler taşınmaktadır? Gelecekte hangi yükler daha ağırlıklı olacak bir öngörünüz var mı?

Son yıllarda parça taşımalarının yerini blok trenle yapılan taşımalar almıştır. Dolum ve boşaltım merkezleri arasında giden trenler tam yükle çalışmakta, daha fazla yük çekilmektedir. Mevcut araçlarla daha fazla yük çekmeye olanak sağlayan blok tren işletmeciliği tüm demiryolu ağında uygulanmaktadır. Erzurum’a şu anda da dökme yük taşımalarımız bulunmaktadır. Tabi ki bunun en başında kömür taşımaları gelmektedir. Erzurum, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattının işletmeye alınmasıyla Çin-Türki Cumhuriyetler ve Rusya üzerinden gelen ve giden yüklerin geçiş güzergâhında yer almaktadır. Bu hat tam kapasite ile çalışmaya başladığında bölge illeri bundan faydalanacaktır.

Yol medeniyettir. Demiryolları ise geçtiği yerlerde kültürü ve tarihi taşımıştır. Edebiyatımızda, beyazperdemizde ve türkülerimizde gurbet ve ayrılık tren ve istasyon motifleriyle işlenmiştir. Bu açıdan Erzurum Garı hakkında neler söylersiniz? Bu garımızın yolcu taşımacılığının yanı sıra kültürel amaçlarla değerlendiremez miyiz? Mesela gar bünyesinde bulunan müzeyi geliştirip, sürekli olarak ziyarete açamaz mıyız? Tren garımız eskiden lokantaları, bahçeleri ile meşhurdu ve şehir hafızasında çok farklı bir yeri vardı tekrar eski ihtişamına kavuşturulması ve bu şekilde şehir hayatına kavuşturulması mümkün olamaz mı?

Gar çevresine yapılan peyzaj ve çevre düzenlemeleri sonucunda Erzurum Garı binası ve çevresi; insanların aileleri ile birlikte dinlenebileceği nezih bir mekân haline getirilmiştir. Bunun yanı sıra, İzmir Devlet Senfoni Orkestrası Konseri, Geçmişten Geleceğe Demiryolları Resim Sergisi, Hicaz Demiryolları Resim Sergisi, Osmanlıdan Günümüze Temizlik İşçileri ve Aletleri Resim Sergisi, Hedef Sağlık projesi kapsamında Sağlık Vagonu, Çocuklar için Sevgi Treni ve 23 Nisan İl İçi Tren Gezisi, Mitingler vb. gibi sosyal ve kültürel etkinliklerle de Erzurum Garı ve sahası bir sosyal yaşam merkezi haline dönüşmüştür. Geçmişte beyaz perdeye filmlerde yansıyan gar binamız yakın zamanda belgesel çekimlerine konu olarak güncelliğini korumaktadır. Gar binasında bulunan müze diye nitelediğimiz alan aslında Kültür Bakanlığı tarafında tanımlanmış resmi bir müze değildir. Çalışan personel arkadaşlarımızın kendi kişisel birikimleri ve işletme müdürlüğümüz koordinasyonluğunca oluşturulmuş, demiryolu personelinin kullandığı eski malzemelerden oluşan bir nevi sergi alanıdır. Buranın muhafazasının yapılması ve gelecek nesillere sağlıklı aktarılması anlamında şimdilik sürekli açık tutulmamaktadır. Ancak tren saatlerinde ve diğer saatlerde gezip görmek isteyen ziyaretçiler talep etmeleri halinde bir personel nezaretinde anında açılmakta ve gezi yapılması sağlanmaktadır. Mevcut gar sahasında lokanta, gazete bayii ve büfe bulunmaktadır. Ancak bunlar tarafımızdan da yeterli görülmediğinden, Gar binası yanında bulunan ve çam ağaçlarının yoğun olduğu bahçenin yeniden tanzim edilerek yeşil alandaki uygun noktaya da 500 m² si kapalı alan olmak üzere toplamda 1000 m² alanın çay bahçesi ve kafeterya işletmeciliği yapılmak üzere ihale yöntemi ile kiraya verilmiştir. İhaleyi alan firma, önümüzdeki yaz sezonuna bu çalışmayı yetiştirip yolcu ve yerleşik insanların hizmetine sunacağını ifade etmektedir. Bu çalışmanın tamamlanmasıyla da Gar sahasının şehir hayatıyla kesintisiz bütünleşmesi planlanmaktadır.

Erzurum’da yolcu taşımacılığında demiryollarının payı nedir? Yıllık kaç yolcu taşınmaktadır?

Erzurum’a 2017 yılında 44.842 yolcu trenle gelmiş, 2018 yılında bu sayı 57.131’e çıkmış 2019 yılında ise 31.10.2019 tarihine kadar Erzurum’a 58.675 yolcu trenle seyahat etmiştir.

Erzurum’a en çok hangi istasyonlardan yolcular gelmektedir ve Erzurumlu en çok hangi istasyonlara gitmektedir.

Erzurum’a en çok Ankara’dan yolcu gelirken (2018 yılında 9.865 yolcu Ankara’dan Erzurum’a Seyahat etmiştir), daha sonra Kars’tan (2018 yılı 8.961 yolcu) ve Erzincan’dan (2018 yılı 6.112 yolcu) Erzurum’a trenle yolcu gelmiştir. Erzurumlu trenle en çok Kars’a (2018 yılında 17.308 yolcu trenle Erzurum’dan Kars’a seyahat etmiştir) daha sonra Erzincan’a (2018 yılında 7.852 yolcu) ve Ankara’ya (2018 yılında 11.733 yolcu trenle Erzurum’dan Ankara’ya seyahat etmiştir) seyahat etmektedir.

Bir şehrin gelişmesinde alternatif ulaşım araçlarının fazlalığı önemlidir. Eskiden banliyö tren seferleri düzenlenirdi. Bu uygulamalardan neden vazgeçildi. Bu uygulamayı bir daha başlatabilir miyiz? Kars ve Erzincan şehirleri arasında bazı tren istasyonlarımız kapatıldı. Bu istasyonları da canlandırmak ve bu şehirlerarasında alternatif bir ulaşım aracını devreye sokmak için Erzurum – Kars ve Erzurum – Erzincan arasında raybüs seferleri başlatılamaz mı?

Erzurum’da daha önceki yıllarda TCDD’ye bağlı banliyö treni çalıştırılmamış olup 23.07.2003-23.11.2003 tarihleri arasında Horasan-Aşkale-Horasan arasında Nenehatun Treni çalıştırılmış, ancak yolcu talebinin olmaması sebebiyle seferden kaldırılmıştır. Kars-Akyaka ve Erzincan-Divriği arasında günde dörder sefer olmak üzere halen bölgesel trenler çalıştırılmaktadır. Trenlerimiz yolcu potansiyeli olan bölgelerde çalıştırıldığı için potansiyel görülmeyen bölgelerde tren çalıştırılmamaktadır. Doğu Ekspresi ile bir gidiş bir geliş olmak üzere her gün Kars-Erzurum-Erzincan arasında tren ile yolcu taşıması sağlanmaktadır.

Erzurum’a Ankara’dan trenin gelmesinin 80. yılını kutluyoruz. Ama bundan çok evvel Erzurum dar hat olarak bilinen güzergâh üzerinden Kars’a ve oradan Rusya’ya bağlanmıştı. Erzurum’da Kavakkapı mahallesinde bu hatta ilişkin bir de istasyon bulunmaktaydı. Maalesef bu tren hattı Erzurumlular için çok acı anların yaşadığı yerler olmuştur. Özellikle Yanıkdere olarak bilinen mevkide birçok Erzurumlu Ermeni mezaliminde burada katledilmiştir ve birçok Türk bu hat kullanılarak Rus esir kamplarına taşınmıştır. Demiryolları olarak bu acı hatıraların anılması için bu tarihi hattın bir kısmı ve Kavakkapı istasyonun aslına uygun olarak yeniden inşa edilerek, birinci dünya savaşı acılarının anılacağı bir merkez haline getirilemez mi?

Dekovil hattı dediğimiz dar hat tren işletmeciliği Erzurum-Horasan arasında geniş hattın gelmesi ile 1951 yılında kapatılarak geniş hat seferleri başlamıştır ve yine Yanıkdere dediğimiz yerde dar hattın istasyon binası 1997 yılına kadar lojman olarak kullanılmıştır. Bu tarihten sonra da geniş hat Horasan-Kars arasında 1961 yılında sefere başlanmıştır. Yanıkdere mevkiinde bulunan istasyon binası zamanla metruk hale gelmiş ve yıkılmıştır.

Doğu Ekspresi bir anda seyahat turizminin gözdesi haline geldi. Bu aslında sevindirici bir gelişme olmakla beraber bazı sıkıntıları da beraberinde getirdi. Bilet temininde yaşanan güçlükler, yataklı vagonlarda yer bulamama ve restoran hizmetlerinin yetersizliği gibi sorunlara ilişkin şikâyetler şehirde sürekli olarak dile getirilmekte, bu şikâyetlere ilişkin neler söylemek istersiniz?

Ankara-Kars parkurunu 27 saatte tamamlayan Turistik Doğu Ekspresi, yolcuların tarihi ve turistik yerleri ziyaret edeceği şekilde Erzurum’da 160 dakika duruş yapmaktadır. Bu süre zarfında yolcuların şehri gezmesi sağlanarak turizmine katkı sağlaması amaçlanmıştır. Daha uzun süreli duruşların seyahat süresini uzatacağından yolcular tarafından tercih edilmeyeceği göz önünde bulundurularak gezilen bölgelerin belli başlı turistik mekânlarının ziyaret edilmesi Turistik Doğu Ekspresi’nin başlatılmasındaki amaçtır. Uzun bir parkur üzerinde seyahat edilmesi sebebiyle daha fazla duruş tercih edilmemiştir.

Turistik Doğu Ekspresi seferlerinin, Kars haricinde diğer şehirlere pek bir getirisi olmadığı söylenmektedir. Bunun gerekçesi ise turistik seferlerin Erzincan ve Erzurum şehirlerinde ve aradaki bazı büyük ilçe istasyonlarda bekleme süresinin kısalığı olarak gösterilmektedir. Bu konuda yorumunuz nedir. Turistik Doğu Ekspresinin Erzurum turizmine katkısı nedir? Bu seferleri geliştirmek ve sayısını artırmak konusunda projeleriniz var mı?

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığının ortak çalışması sonucu 29 Mayıs 2019 tarihinde Ankara Garı’nda gerçekleştirilen törenle Turistik Doğu Ekspresi ilk seferine uğurlanmıştı. Mevcut Doğu Ekspresi’ne artan yolcu talebinin karşılanması, halkımıza daha iyi hizmet sunulması ve iç turizmin artırılması hedeflenmiştir. Turistik Doğu Ekspresi, yolcuların tarihi ve turistik yerleri ziyaret edebilmeleri için Ankara’dan Kars yönüne gidişte Erzincan, İliç ve Erzurum istasyonlarında, Kars’tan Ankara yönüne gelişte ise Sivas’ın Divriği ve Bostankaya istasyonlarında durarak yolculularının bu şehirleri ve ilçeleri gezmeleri amaçlanmıştır.

Erzurumluların en çok merak ettiği konu Kara Trenin Erzurum’a gelmesi gecikmeli olarak gerçekleşti. Yüksek Hızlı Tren zamanında gelecek mi?

Doğudan batıya konvansiyonel demiryolu ağına sahip Erzurum’u yüksek hızlı ve hızlı demiryoluyla Ankara’ya oradan da diğer şehirlerimize bağlayacağız. Erzurum’a gelmek için ise önce Sivas bağlantısını tamamlamamız gerekiyor. Ankara-Sivas Yüksek Hızlı Demiryolunda çalışmalarımız geceli gündüzlü devam etmektedir. Sivas-Zara arasında da hızlı demiryolu yapımı, Zara’dan Erzurum’a kadar olan etaplarda ise etüt proje çalışmalarımız devam etmektedir. Kısaca hızlı demiryolu etap etap Erzurum’a yaklaşıyor diyebiliriz.

Sayın Genel Müdürüm, sizin ve kurumunuza başarılar diliyor verdiğiniz cevaplar için teşekkür ediyoruz.