Tarihçi Ümit TOPAL’İLE RÖPORTAJ

Erzurum Kongresinin Yüzüncü yıl münasebetiyle hazırlamış olduğumuz özel sayımızda Erzurum ve Vilayet-i Sitte olarak adlandırılan bölgenin demografik tarihi ve Paşa Sancağı olarak adlandırılan Erzurum Beylerbeyliğinin tarihi üzerine Erzurum’un tarihini ve şehrin hafızasını çok iyi bilen Aslen Dulkadiroğlu ailesinden gelen Araştırmacı Tarihçi Ümit TOPAL ile söyleşide bulunduk. Kendiside bize kongre ve öncesi vilayet-i şarkiye den ve daha öncede Erzurum beyler beyliğinden bahsederek 1534 yılında şehre 8000 çadırla giren ve ilk Erzurum beyler beyi olan atalarından başlayarak bu günlere gelişi izah etti. Bizimde izaha memur olduğumuz bu 1521 yılında Şah ismailin büyük Erzurum istilası ile yok olan demografik yapısı ve Erzurum hafızası Dulkadiroğullarının tebası ile müteşekkil Erzurum halkını anlama şansımız oldu.

Ümit Hocam Erzurum Demografik Tarihi alanında yaptığınız çalışmalarınız ile tanınmaktasınız. Bize Erzurum Demografik tarihini özelliklede Osmanlı Dönemindeki Demografik tarihi hakkında bilgi verir misiniz?

En başta Erzurum vilayetinin içindeki yaşayan herkesin yanıldığı belki de sizlerinde yanıldığı bir hususu dile getirmek istiyorum… Erzurum da yaşayan herkes soyunu benim soyum Selçuklu benim soyum Karakoyunlu, benim soyum Akkoyunlu diye betimlemeye çalışır hepsi belki doğrudur lakin bir tarihe kadar ,o tarihte 1521 tarihidir. Malumlarınız Yavuz Sultan Selim ile Şah İsmail arasında iranın maku şehrine yakın çaldıran mevkiinde 1514 yılında bir savaş olur bu savaş da Şirvan şahlar tarihçilerine göre 250 bin Şii’nin (Ali yandaşlarının) kesildiğinden bahis eder bizim tarihçilerimiz 60 bin veya 70 bin arası bahis eder.Bu savaştan yenik çıkan şah İsmail 1521 yılında bir Sünni katliamı yapmak ister bunun için Erzurum şehrine girer ve Erzurum’da taş üstünde taş omuz üstünde baş bırakmaz küçücük çocukları dahi keser hasta ve yaşlılar dahil , Türk töresine ters düşen şeylerin hepsini yapar yani efendim Erzurum nüfusu sıfıra iner… Yavuz sultan selimin kısa bir saltanatının ardından oğlu kanuni sultan Süleyman bir ırakeyn seferi düzenlemek ister bu sefere gitmezden evvel matrakçı Nasuh isimli bir minyatür sanatçısını, o devirde harita çizim ustasını bölgeye gönderir stratejik noktaları belirlemek bölgenin haritasını çizmek üzere. Matrakçı Nasuh gelir bölgenin haritasını çizer ve İstanbul’a gider, Kanuni Sultan Süleyman’ın huzuruna çıkar efendim ben Erzurum’a gittim fakat Erzurum diye bir vilayetimiz kalmamış adeta hayalet bir şehirle karşılaştım der bunun üzerine Kanuni Sultan Süleyman kendi bendelerinden (akrabalarından) olan 2 Dulkadiroğlu sultanını Erzurum’a davet eder onlarda 8 bin çadırla Erzurum’a girerler başlarlar Erzurum’un dağılan harabeye dönen kalelerini surlarını, hanlarını, hamamlarını ,yollarını , köprülerini yapmaya 1534 yılında cumartesi günü giren Dulkadiroğlu beylerinden Şah Mehmet han Erzurum’un ilk beyler beyi olur, onun kardeşi Ali mirza şah ise pasin sancak beği olur, ve şehrin demografik yapısı şekillenmeye başlar ve Erzurum’da bir Dulkadiroğlu varlığı söz konusu olur… Yapılan ilk tahrir belgelerine göre (1645) Erzurumda Dulkadiroğlu varlığı Erzuruma girmezden evvel 21 mükellefin olduğundan bahis eder sadece şehirde 21 kişi vardır… Gene 1645 tahrirlerinde şah Mehmet hanın 26 Mahalle kurduğundan söz eder.

Ümit Hocam bu mahallelerin isimleri bellimidir?

1-Bab-ı kan (kale içinde bir mahalle 2-Mirza Mehmet mescidi mahallesi(kendi adına kurduğu bir mahalledir) 3-kırk çeşme mahallesi 4-sergerdan tepe mahallesi 5-Bab-ı Erzincan mahallesi
6-Ahi eyvad mahallesi 7-tabbağan (yani dabağlar mahallesi) 8-Yakutiye mahallesi 9-Kara kilise mahallesi 10-Bab-ı Tebriz mahallesi 11-haydarhane mahallesi 12-camii kebir mahallesi 13-Megeçoğlu mahallesi 14-Zaviye-i hasan şeyh mahallesi 15-Zaviye-i melik saltuk mahallesi 16- Ethem şeyh mahallesi 17-şeyh bula mahallesi 18-Alaca kilise mahallesi 19-sülük mahallesi 20-Mansure mahallesi 21-Baba kulu mahallesi 22-Zaviye-i kalemoğlu mahallesi 23-Zaviye-i hasan-ı basri mahallesi 24-Zaviye-i kılıç derviş mahallesi 25-Zaviye-i Abbasi dervişi mahallesi
26-mehdi Ak şeyh mahallesi

Erzurum Demografik yapısının tarihimiz ve özelliklede Erzurum Kongresine olan etkileri nelerdir?

Bu kurulan mahallelerde ve bağlı buluna karyelerde ve bağlı bulunan sancaklarda Dulkadiroğlu varlığı söz konusudur.Dündar aydının Erzurum beyler beyliği isimli kitabında bir beyler beyliği haritası vardır burada 100 kadar sancak Erzurum beyler beyliğine verilmiş olup yüz yıllardır buralarda yaşayan herkes birbirleri ile uyum içindedir. Osmanlı imparatorluğu yıkıldığında Ülkemizin bekası söz konusu olduğunda vilayet-i şarkiye yi kurup(Doğu illeri Müdafa-iHukuk Cemiyeti) milli müdafaa hususunda ilk temel gene aynı beyer beyliği haritasında olan iller vasıtası ile yapılmış Erzurum kongesininde aslında ilk temelleri atılmıştır… Benim ceddim Dulkadir serdarlarından olup uç bölgelerde sınır beğliği yapmışlardır değerlendirdiğim Osmanlı belgelerinde bu noktaları gene aynı tarzda serdarlar yada serdarzadeler uç noktaları tutmuşlardır, olası bir rus saldırısına karşı karadenizde şimdi Giresun ilimizde bulunan karahisar-ı şarki (şebin kara hisarı) amca zadelerim gene ordu vilayetinin Mesudiye dede gene serdar zade akrabalarımız uç bölgeleri tutmuşlardır, Kafkaslarda ki sınırları da bizim dedelerimiz tutmuşlar yapılan ilk savaşda Kafkas cephesinde dedemin üç kardeşi sırası ile serdarzade Süleyman beğ oğlu şükrü beğ ki bunun şehadet belgesi genel kurmay arşiv kayıtlarında vardır, gene onun kardeşi serdar zade Süleyman beğ oğlu İsmail hakkı beğ gene onun kardeşi serdar zade Süleyman beğ oğlu dedebey şehadet şerbetlerini içmişlerdir…

Ümit Hocam son söz olarak konuya ilişkin neler söylemek istersiniz?

Bu bilgilerin yarısını bile kongreye katılacak olan 68 bilim adamı bilse, Erzurum’u ve onun tarihini bilmeyenler adına güzel bir hizmet yapılmış olurdu. O şehri kuran kurucu ailelerin olmadığı katılmadığı bir kongreyi düşünmek istemiyorum. Şehrin mirmiranlarının mikrofonu alıp biz 1534 yılından beri buradayız. siz biz hepimiz Oğuzun bayat boyu Dulkadiroğlu soyundan olduğumuzu söylemek isterdik … İnşallah şehrimizin evlatları bir gün o günleri de görecektir. Bu temenniler ile Erzurum kongresinin 100.yılını kutluyorum…

GENELKURMAY ARŞİV KAYITLARINA GÖRE ARAŞTIRMACI TARİHÇİ ÜMİT TOPAL’IN DEDESİNE AİT ŞEHADET BELGESİ

Sıra No 62803

Baba Adı SÜLEYMAN

Adı ŞÜKRÜ

Lakabı SERDARZADE

Doğum Yılı 1876

Sınıfı

Rütbesi ER

Askerlik Şubesi

Doğum Yeri ERZURUM

İlçe PASİNLER

Bucak