ERZURUM TARİHİNİN SİSLİ SAYFALARINDAN

Tarih satır aralarında gizlidir. Ve tarih resmi ve kurgu tarih yazanları affetmez. Belgeler gün yüzüne çıktığında, olayın şahitlerinin yazdıkları yayınlandığında kurgu tarih yazanlar mahcup olurlarken, tarih meraklıları ve okuyucular şaşkınlık içerisinde “biz şimdi kime inanalım, hangi bilgiye güvenelim?” ikilemini yaşarlar.

Tarihçi objektif olmalı. Siyasi endişe, ikbal ve makam beklentisi içerisinde olanların tarihi bilgileri ulaşacağı iktidar, maka ve unvanın gölgesinde kalır. Toplumlara ve gelecek kuşaklara gizli, saklı, örtülü tarihi bırakırsanız, bir gün birileri o örtüleri gerçeklerin üzerinden çekip aldığında genç dimağların yıkılan umutları sarsılan tarih inançlarını tamir etmede güçlük yaşarsınız ve bizim ülkemizde olduğu gibi tarihine sırt dönmüş, geçmişine itimadı kaybetmiş, geleceğine güvenle bakamayan nesillerle karşı karşıya kalırsınız. Yukardaki girişe çarpıcı bir örnek Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a gelişi ve Ilıca’da karşılanışı hadisesinde yaşıyoruz.

Prof.Dr. Enver Konukçu’nun Erzurum’da Mustafa Kemal’i Ilıca ve İstanbul Kapı Karşılamaları kitabında yayınladığı o günleri yaşayanların hatıralarında yazdıkları notlar; bir tarihi olayın nasıl aklı karıştıran ve yaşananlar üzerinde şüpheler uyanmasına vesile olan bilgilere dönüştüğünün en çarpıcı örneklerini oluşturuyor.

MAZHAR MÜFİT KANSU’NUN YAZDIKLARI

Mazhar Müfit Kansu’nun Türk tarih Kurumu yayınları arasında yayınlanan “Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber” isimli kitabında yazılanlar kurgu mu? Sorusunu akla getiriyor. Çünkü Mazhar Müfit’in Mezararkalı Mevlüt Ağa ve Kazım Karabekir’in Mustafa Kemal Paşa’yı karşılama sahneleri , Arif Hikmet Koyunoğlunun ve Cevat Dursun Oğlunun yazdıklarıyla çelişkili bilgilerle dolu.

İşte Mazhar Müfit’in yazdıkları Erzurum’a gelişimin on dördüncü günü idi. Hemen hemen Erzurumlu olmuş,bütün muhit ile temaslarımı artırmış, kafamın içinde ne yapacağımı, ne gibi işlerle uğraşabileceğimi, tasarlamıştım. Kâzım Karabekir Paşa ve Raif Hoca ile en az gün aşırı buluşuyor, hâdiseleri karşılıklı mütalaalarımızla inceliyor ve bazı kesin kararlar almak hususunda Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a gelmesini bekliyorduk. Yine o gün Karabekir’le beraberdim. Emir subayının getirdiği bir telgrafı okuduktan sonra bana dönerek her vakit ki zeki ve tatlı bakışları ile sanki daha önce müjdesini verircesine:

— Paşa geliyor. 3 Temmuzda burada. Dedi. Hakikaten de, seyahat programında hiçbir aksama olmadı, 3 Temmuz 1919 günü Mustafa Kemal Paşa Erzurum’a geldi.

O sabah Kâzım Karabekir Paşa, vali Münir Bey, Hoca Raif Efendi, “Vilâyâtı Şarkiye Müdâfaa-i Hukuku Millîye Cemiyeti” idare heyetindeki arkadaşlar ve daha birçok zevat ile birlikte, “Üçüncü ordu müfettişi ve fahrî yaver-i hazret-i şehriyâr-ı Mustafa Kemal Paşa’yı karşılamak için Erzurum’un Ilıca mevkiine gittik. Paşa’yı beklerken arkadaşlar kendi aralarında konuşuyor ve çeşitli nokta-i nazarlar ileri sürüyorlardı. Benim de zihnimi iki istifham yormakla devam ediyordu:

A — “Vilâyat-ı Şarkiye Müdâfaa-i Hukuku Millîye Cemiyeti” karşısındaki halk hissiyat ve ilgisi.

B — Mustafa Kemal Paşa’nın şahsiyeti ve hâdiseler karşısındaki durumu. Hoş bir tesadüf, zihnimi yoran istifhamı çözmeye vesile oldu. Düşünceli düşünceli ve biraz da asabî adımlarla aşağı yukarı yürüyüp dururken, biraz ileride yaşlı ve fakat dinç bir zat birden gözüme ilişti ve dikkatimi çekti. Gayri ihtiyarın yanına gittim. Yaşlı zat ile merhabalaştık. Kendimi tanıttım. O da tanışıklık verdi. Mezarakalı Mevlüd Ağa. Tatlı, hoş sohbet, dinamik bir ihtiyarla Köyden, davardan, ekinden, şundan bundan konuştuktan sonra, sözü getirdim ve sordum:

-Mevlüd Ağa, şu Müdâfâa-i Hukûk-ı Millîye Cemiyeti’nin kuruluşuna ne dersin? Sanki millet de bu fikirde mi? Ben, suallerimi genişlettikçe, ağa da açıldı. Ve bir an hürriyete kavuşmuş şahlanmış bir aslanın yelesini sallaya sallaya kükremesi gibi, değişti, kükredi, gür, keskin, sert bir ses ve cidden azimli, iradeli bir tavırla :

— Sen ne diyorsun Beyim? Allah’ın izni ile Ermenilere bir karış toprak bile vermeyiz. Çoluk çocuk bu uğurda can vermeğe, kanımızı dökmeğe hazırız. Zaten hepimizin kararı da bu. Ermenilerden bu harp içinde çok zulüm gördük. Yeter artık. Dedi. Ve biraz uzakta Hoca Raif Efendi ile konuşan Kâzım Karabekir Paşa’yı göstererek, kesti attı :

— Paşa bize bir kere arş desin. Bak gör o zaman neler olur neler. Mevlüd Ağanın bu sözleri bana muhakkak ki büyük bir teminat oldu ve geniş bir iç huzuru sağladı.

Bununla beraber, Mustafa Kemal Paşa’nın iki saat kadar gecikmesinden faydalanarak oradaki bütün köylü ve şehirli vatandaşlar üzerinde de yine aynı sondajı yaptım ve hepsinden aynı cevabı aldım. Millî temayül ve irade tek noktada tekasüf etmişti: Düşmana hiçbir şey vermemek ve düşmanı memleketin her noktasından atmak.

Görüştüğüm bütün Erzurumlular aynı fikir, aynı azim, aynı karar ve millî iradeyi bir his, görüş, şuur ve millî müdafaa bütünlüğü halinde belirtirlerken, Mustafa Kemal Paşa’yı da, o anda benden çok daha iyi tanıdıklarına şüphe yoktu. Türk çocuğunun asker doğup, asker ölmesi millî gelenek olduğuna göre, çoğu yeni terhis edilmiş, harpten çıkmış erler olan köylüler Mustafa Kemal’in şahsiyetini bana ve birbirlerine şöyle ifade ediyorlardı:

“Yaman kumandandır. Sert muharebe eder. Üzerine atıldığı düşmanı kırmadan bakmaz.”

Bu teşhisi koyan ve hükmü sağlayanların çoğu “Bitlis” muharebelerinde ve Çanakkale” de onunla beraber dövüşen veya dövüş şöhretini duyanlardı.

İşte, bu heyecan veren konuşma sahneleri arasındaydı ki:

— Geliyorlar, geliyorlar..

Sesleri ve ihbarları birbirini takip etti ve nihayet otomobiller göründü. Hemen yolun kenarına dizildik. Kâzım Karabekir Paşa ve ben yanyana duruyorduk. Otomobil tam Önümüzde durdu. Mustafa Kemal Paşa, sanki uzun bir seyahatten değil de, kısa bir gezintiden geliyormuşçasına çabuk ve çevik bir hareketle otomobilinden indi. Merak ve heyecanla bakıyordum. O zamanki ifadesi ile Liva elbisesi giyinmiş ve fahrî yaver-i Şehriyârî (padişahın yaveri) olduğundan bir de yaldızlı, pırıl pırıl yanan kordon ve altın bir imtiyaz madalyası ile göğsünü süslemişti.

İlkönce Kâzım Karabekir Paşa ne kucaklaştı ve öpüştü. Sevgi, saygı ve samimiyet duygusu böyle bir millî felâket devresi içinde askeri resm-i tazimi ve selâmı; hemen her iki tarafa da unutturmuş gibiydi.

Kâzım Karabekir ilk müsafahayı takiben beni kendisine takdim etti:

— Mazhar Müfit Bey.

Mustafa Kemal Paşa, bana dönerek:

— Sizi burada çok beklettim Beyefendi: Diyerek elimi kuvvetle sıktı ve devam etti: — Yollar muntazam değil, kolay gelinmiyor. Bununla beraber Erzurum’da kalışınız iyi oldu. İstanbul’a gitmiş olsaydınız sizi tevkif edeceklerdi. Anadolu’da hep] beraber çalışacağız. Değerli ve münevver arkadaşlara ihtiyacımız ve görülecek çok işimiz var. Vatan hepimizden ayrı ayrı hizmet bekliyor.

Paşa sözünü bitirir bitirmez:

— Paşam, çalışmak için hazırım. Diyerek, ilâve ettim:

— Emirlerinizi aldım ve bekledim. Tevkif edileceğimi de biliyorum. Fakat, esasen İstanbul’a gidecek değildim. Vaziyeti öğrenmek, temaslar yapmak için Erzurum’a gelmiştim. Hâl ve şartlara göre ya burada kalacak yahut ta Azerbaycan’a geçecektim. Böyle düşünmüştüm. Amma şimdi mesele kalmıyor; emrinizde ve hizmetinizdeyim.

Memnun oldu. O, sıra ile kendisini karşılamağa gelmiş bulunanların birer birer ellerini sıkmağa ve hatırlarını sormağa devam ederken refakatinde gelmiş bulunanlarla tanıştırılıyordum. İlkönce; Hamidiye Kahramanı, sonra da Bahriye Nazırı diye şöhretini ve şahsiyetini bildiğim Hüseyin Rauf (Eski Başbakan ve Londra Büyük Elçisi) Bey’e tanıtıldım. Rauf Bey’le de ilk defa tanışıyor ve görüşüyordum.

Müteakiben sıra ile Müfettişlik Erkân-ı harp Reisi Miralay Kâzım (General Kazım Dirik), Doktor Binbaşı Refik (merhum Başbakan Refik Saydam) ile kucaklaştık ve öpüştük; eski İzmit mutasarrıfı Süreyya Bey (Süreyya Yiğit, Kocaeli Milletvekili) ile de tanıştık.

Karşılama ve tanışma safhası bittikten sonra Kâzım Karabekir:

— Paşam müsaade buyurursanız birer çay içelim.. Teklifinde bulundu ve hep beraber yine Paşa tarafından Ilıca’da hazırlattırılmış olan çadırlara gittik. Paşa, Erzurum, Doğu şimal bölgelerimiz hakkında umumî şekilde Kazım Karabekir’den bazı izahat aldıktan ve çaylar içildikten sonra tekrar yola çıktık.

Mustafa Kemal Paşa, birinci otomobildeydi. Kâzım Karabekir kendisine refakat ediyorlardı. Hüseyin Rauf Bey ve ben de ikinci otomobildeydik. Görüldüğü gibi bu metinlerde Mezararkalı Mevlüd Ağa ile Mustafa Kemal’in bir diyaloğundan bahsedilmemektedir.

ARİF HİKMET KOYUNOĞLU’NUN YAZDIKLARI

Erzurum’da ve Cumhuriyet’in ilânından sonra Mustafa Kemal’in çevresinde “mimar” olarak göze çarpan Arif Hikmet Koyunoğlu Ilıca karşılamasına temas ederek, şimdiye kadar karanlıkta kalmış bazı hususları da gözler önüne sermektedir. Onun, Ilıca’ya ait izlenimleri de şöyledir. “Nihayet 15 Mayıs 1335 [1919] tarihinde Erzurum’da nikâhımız yapıldı Nikâh günümüz çok güzel ve neşeli geçmişti. Bütün arkadaşlar gelmişlerdi yendi, içildi. Annem yerinde duramıyor, sarılıp sarılıp gelinini öpüyordu. Bu mesut günler devam ederken düğün ve evlenmeyi engelleyen bazı olaylar meydana geliyordu. Ortada adeta seferberlik vardı, her an yeni bir harp çıkabilirdi. Herkes Erzurum’dan kaçmak istiyordu. Korkunç bir muhaceret vaziyeti görülüyordu, ilk Müdâfâa-i Hukuk Cemiyeti ve Erzurum Kongresi için civar illerden delegeler gelmeye başlamıştı. Eski Sanasaryan Koleji boştu. Kongrenin burada toplanması münasip görülmüş, orada da bazı tadilat yapmıştık.

[…] Erzurum’da durum çok tuhaftı. Herkes ne yapacağını şaşırmış haldeydi. Bir katır ya da bir eşek bulan, birkaç parça eşyasını yükleyip şehirden kaçıyordu. Kâzım Karabekir Paşa, Erzurum kapılarına nöbetçiler koydurmuştu, dışarı çıkanları önlemek için…

[…] O sıralarda, Nafıa Müdürü Avni Bey’in evinde toplanılırdı. Önemli kişiler gelir, orada buluşur, toplanıp konuşurlardı. Bu toplantılara Kâzım Karabekir, İstanbul Hükümeti’nin azlettiği Erzurum Valisi Münir Bey, Cevat Dursunoğlu ile Birinci Millet Meclisi’ne Erzurum Mebusu olarak giren ve reis vekili olan Emin Bey de katılır, sık sık ben de gider, otururdum. Bir gece, biz oradayken, İstanbul’daki Damat Ferit Hükümetinin Münir Bey’i azledip yerine vali vekili yaptığı sarıklı kadı Hoca Hurşit kapıdan içeri girdi. Kadı, eline geçirdiği bir kâğıdı Kâzım Karabekir’e verdi. Karabekir, kâğıdı okuduktan sonra kadıya döndü, “Hocam,” dedi, “Ne telaş ediyorsun? Bak, Jandarma Kumandanı Adil Bey şurada oturuyor. Emir verirsin, tutar adamı. Elini kolunu bağlayıp İstanbul’a yollarsın. Düşünecek bir şey yok!”

Bunları söyleyen Kâzım Karabekir sonra bana uzattı kâğıdı: “Al, oku…” Kâğıtta şöyle yazıyordu: “3.Ordu Müfettişi diye Anadolu’ya geçip Hükümet-i Osmaniye’ye karşı isyan ettiği anlaşılan Mustafa Kemal nam şahsın, hayyen meyyiten [canlı yada ölü] yakalanıp İstanbul’a izamı İrade-i Seniye iktizasındandır, imza: Sadrazam Damat Ferit.” Yani Mustafa Kemal’in ölü ya da diri yakalanıp İstanbul’a yollanmasın, emrediyordu!Ben ihtiyat zabiti iken, Kâzım Karabekir’in yanında çalışmıştım. Beni yakından tanır ve severdi. […] Okuduğum kâğıdı Kâzım Karabekir Paşa’ya verdim. Kâzım Paşa bana döndü, “Şimdi,” dedi “4-5 kadar fayton hazırlat. Yarın buraya geleceklermiş. Arkadaşlarından da istediklerini yanına al. Belediye Reisi’ni de mutlaka al. Gidip Ilıca’da bekleyin. Orada paşayı karşılayın. Hemen ardından da kulağıma şunları fısıldadı: “Yalnız kimse duymasın. Benim gelemeyişimin sebebi, bir müddet daha Hükümet-i Osmaniye’ye kolordu kumandanı olarak burada kalmam lüzumudur. Ben gece gider, Paşa’ya arz-ı tazim ederim.” Ben dedim ki “Belediye Reisi gitmez. Çünkü tamamıyla padişah taraftarı bir adamdır.” “Olmaz, zorla götüreceksin, icap ederse silah kullanırsın!”

Ertesi sabah Belediyeye gittik. Belediye Reisi Zakir Bey’e durumu anlattım. Belediye reisi, Kâzım Karabekir Paşa için, “Bu adam deli mi oldu?” dedi, “Bizim başımızı ipe verecek! Hiç padişaha karşı gelen karşılanır mı?” Elimi tabancama götürdüm. Baktı ki, başka çare yok, kalktı, bizimle dışarı çıktı. Arabaya bindik, Ilıca’ya doğru yola çıktık. Ilıca’da yol kenarında bir kır kahvesi vardı. Orada durduk. Beklemeye başladık.

[…] Bir saat geçmişti sanırım. Uzaktan doğru bir yük arabası kafilesinin geldiğini fark ettik. Öndeki çift beygirli, üstü açık yük arabasında bir adam sırtındaki pelerinin yakalarını kaldırmış, toza toprağa bulanmış, bir iskemleye oturuyor. Yanında da bir subay var. İçimden “Herhalde bunlar olsa gerek” dedim. Kalkıp yola indim, elimi kaldırdım. Araba gelip tam Önümde durdu. “Affedersiniz,” dedim. “Mustafa Kemal Paşa kimdir burada?” iskemledeki pelerinli adam yakasını indirerek “Benim efendim,” dedi, sonra da aşağıya atladı. “Erzurum vilayeti namına sizi karşılamaya geldik,” dedim. Sonra Zakir Bey’i işaret ettim, “Bey de Erzurum Belediye Reisi…” “Teşekkür ederim.” Kendisini bizim faytona aldık. Belediye Reisi’ni de yanına oturttum. Ben de yaveri Cevat Abbas’la” karşısına geçtim.

Mustafa Kemal Paşa bakışlarını yüzüme çevirmiş, gözünü kırpmadan bana bakmaya başlamıştı. Hafızasını yokladığı, hatta zorlayarak benim kim olduğumu hatırlamaya çalıştığı belli oluyordu. Oysa ben onu çoktan tanımıştım. O ise bir türlü bulup çıkartamıyordu beni… Sonunda dayanamadım, “Affedersiniz, Paşa’m,” dedim “Ben deli bir adamım, sinirliyim. Ne diye öyle yüzüme bakıyorsunuz? Sağa bakın, sola bakın… Ne güzel manzaralar var… Etrafa bakacak yerde niye hep benim yüzünü bakıyorsunuz?” […] Mustafa Kemal cevap verecek olduysa da sözünü kestim: “Yoksa yine benden otel mi soracaksınız?” Böyle der demez, oturduğu yerden fırlayarak boynuma sarıldı. “Hikmet, seni şimdi tanıdım!” dedi. “Sen Aksaray’da, düğün evinde bana yatak hazırlatan o gençsin!” Evet, gerçekten tanımıştı beni. Ben de onu o sarı saçlarından, çelik pırıltılı mavi gözlerinden tanımıştım… Bana yakın ilgi gösterdi, yakınlık duydu, kısacası 13 yıl önceki ilk ve son görüşmemizin arasından hiç vakit geçmemiş gibi davrandı. Bir süre sonra, misafir edileceği Alman Konsoloshanesine varmıştık! (Bugünkü Atatürk Evi) Konsoloshane boş olduğu için Mustafa Kemal Paşa için hazırlanmıştı.(…) Uygun bir zaman kollayıp kendisine, Sadrazam Damat Ferit Paşa’nın Kâzım Karabekir Paşa’ya gönderdiği emri anlattıktan sonra, sözlerimi “Kâzım Paşa sonra gelip sizi görecek,” diye bitirdim. Paşa, Damat Ferit’in kendisihakkında ölü ya da diri olarak İstanbul’a şevki haberini umursamazlıkla dinlemişti. Sonra hafifçe güldü, ama hiçbir şey söylemedi. Paşa, zaten asabına hâkim bir insandı. Birçok önemli olay karşısında, sanki hiçbir «ey olmamış gibi davrandığına sonraları da pek çok kere şahit olmuşumdur. O gece, konsoloshanede hep birlikte otururken, paşa bir ara sözü yıllar önce, Aksaray’daki konakta düğün gecesi nasıl karşılaştığımıza getirdi. Biraz anlattıktan sonra da Cevat Abbas’a dönerek: “Gerisini sana Hikmet anlatsın, merak edersin,” demişti.

BİRBİRİNE ZIT İFADELER

Görüldüğü gibi Mazhar Müfit’in anlattıkları ile Arif Hikmet Koyunoğlu’nun anlattıkları birbirinden apayrı bilgiler. Mazhar Müfit’in anlattığında Mevlüd Ağa Mustafa Kemal’ı Ilıca’da bekleyenler arasındadır. Arif Hikmet Koyunoğlu’nun anlattıklarında değil Mevlüd Ağa, Kazım Karabekir bile Ilıca’da yoktur. Mevlüd Ağa’nı tarih kitaplarında yer alan o meşhur anektodunu bugün birçok akademisyen fantezi olarak kabul etmektedir. Ama bazı kitaplarda da olay şöyle yer almaktadır. Millî Mücâdele Erzurum’unu, pek de detaylı olmasa da kaleme alanlardan ikisi de, “hatırat” sahipleri Cevat Dursunoğlu ve Albayrakçı Süleyman Necati’dir. Hatırattaki kayda göre S. Necati Güneri, Nisan 1938’de, Cevat Dursunoğlu ile 1946’da eserlerini yayına hazır duruma getirmişlerdi.

MEVLÜD AĞA HADİSESİ
Mevlid Ağa (isim daha çok söylenişe uygun Mevlüd / Mevlüt olmuştur) olayı 3 Temmuz 1919’la ilgilidir. Bu konuda, onu tarihe kazandıran Cevat Dursunoğlu olmaktadır. Buna dair ilk bilgilendirme, E.B. Şapolyo’nun da vurguladığı gibi Ülkü dergisinde olmuştur. Böylece, Mevlüt Ağa, Cevat Dursunoğlu’nun kaleminden kamuoyuna duyurulmuştur. (1941)

Atatürk’ün Erzurum’a gelişi hakkında Kars meb’usu (Cevat Dursunoğlu) Ülkü mecmuasının dördüncü sayısında (Mevlüt Ağa) adı ile bir makale yazarak bu tarihî günü şöyle anlatmıştır:

“Anafartalar kahramanı Mustafa Kemal Paşa dokuzuncu ordu müfettişi olarak Erzurum’a geliyor. Erzurum’un eski ve güzel bir adeti vardır. Erzurumlular, batı semtinden gelen misafirlerini şehrin ilk göründüğü nokta olan Ilıcadan karşılar. Geniş ovanın bu başlangıç noktasından kaleye kadar kendisine yoldaşlık ederler. O gün, Mustafa Kemal Paşayı da küçük bir kafile burada karşıladı. Karşılayıcıların başında Erzurum’daki kolordunun komutanı, kurmay subaylarıyla beraber bulunuyordu. Yine o tarihlerde Millî hareketi temsil eden Müdâfâa-i Hukukun merkez heyeti de bu karşılayıcı kafilesinin ikinci kısmım teşkil ediyordu. Mustafa Kemal Paşa ile arkadaşları, gün kavuşmasından yarım saat kadar önce Ilıca’ya varmışlardı. Kaplıcaların önünde düşman baltasından kurtulmuş birkaç söğüdün gölgesinde misafirlere birer kahve sunuldu. Sekiz on kişilik bir küçük grup kahvelerini içerken, günün durumu konuşulmağa başlandı. Mustafa Kemal Paşa, bu birkaç dakikalık görüşmede sözü hep millî hareket etrafında dolaşıyordu. Bu sırada gözleri Ilıca’nın batısındaki sırtlara ilişti. Sıcak yaz güneşi bu sırtların arkasına doğru çekiliyor ve sırtın üzerini ışıklar ile süslüyordu. Burada, tam yolun geçtiği yerde bir adam belirmişti. Elinde uzun bir üvendirebulunan bu adam, ufka mürtesem düştüğü için çok irileşiyor ve arkasına güneşi aldığı için de koyu renkte ve parıltılı bir cevherden dökülmüş bir heykel gibi görünüyordu.

Bu güzel ışık ve gölge oyununu ilk önce Mustafa Kemal Paşa görmüş, yanındakilere göstermişti. Orada bulunanların hepsi birden o tarafa baktılar. Heykel, sırtlardan aşağı tarafa doğru yürüyor, onu ufkun arkasından çıkan yeni heykeller ve Anadolu ovalarının cefakeş kağnıları takip ediyordu. Bu kafilenin ucu sırtların yarı beline yaklaştığı sırada sonu da ufuktan ayrılmış bulunuyordu. Bu, beş on kağnı ile kadın, erkek, çoluk çocuk yirmi, otuz kişilik bir muhacir kafilesi idi. Kafilenin önünde yürüyen heykel, yavaş yavaş söğütlüğe doğru ilerledi. Bu iri ve dinç bir ihtiyardı. Gür ve beyaz sakalı göğsünü doldurmuş, Anadolu ovalarının güneşi, Anadolu dağlarının rüzgârı çehresini tunçlaştırmıştı. Omuzlarına kartal kanadı attığı paltosu ve elindeki asâsiyle bir yolcudan ziyade şark mitolojisindeki yarı Tanrı kabile reislerine benziyordu.

Mustafa Kemal Paşa, tâ yanı başına kadar geldiği halde heykelliğinin azametin kaybetmeyen bu ihtiyarın hatırını soruyor; o da gövdesine yaraşan derin ve gür sesiyle teşekkür ediyordu.

Kısa bir hoş beşten sonra Paşa, ihtiyara:

— Ağa, böyle nereden geliyorsun? Dedi. İhtiyar:

— Paşam, Rus gelirken muhacir olmuştuk. Çukurova’da idim. Şimdi köyüme dönüyorum, diye cevap verdi. Paşa, zamanın nezaketini, halin emniyetsizliğini ileri sürerek böyle bir zamanda buralara dönmesinin pek yerinde olmadığını, kışın sıkıntı çekeceğini anlatmak istedi. Sonra da:

— Ağa, yoksa oralarda geçinemedin mi? dedi. Ağa derhal mukabele etti: — Hayır, Paşam. Çukurova cennet gibi bir yer. Bir eken yüz alıyor. Allah millete zeval vermesin, bize tarla da verdiler, çayır da Hamdolsun uşaklar da çalışkandırlar. Değil Çukurova gibi bir yerden, taştan bile ekmeklerini çıkarırlar. Geçimimiz padişahta bile yoktu, çok rahattık. Yalnız, son günlerde işittim ki, İstanbul’daki “ırzı kırıklar” bizim Erzurum’u Ermenilere vereceklermiş. Geldim ki göreyim bu “nâmertler” kimin malını kime veriyorlar? Tunç çehreli, beyaz sakallı, güngörmüş ihtiyarın inan dolu göğsünden gelen bu ses, yine onun gibi tunç çehreli askerin, gözlerini yaşarttı. Bu eski Türk kalesine millet işi için milletle beraber çalışmağa gelen büyük devlet adamı, yaşlı gözlerle arkadaşlarına döndü: “Bu milletle neler yapılmaz!” dedikten sonra ihtiyarla vedalaştık.

Bu ihtiyar Erzurum’un 1316 (1898) ve 1322 (1904) ihtilâllerine adı temiz bir yiğitlikle karışmış olan Mezararkalı Mevlüd Ağa idi. Mevlüd Ağa, büyük millet zaferinden birkaç yıl sonra öldü.

Yurt ve ülkü hizmetinde karşılık beklemeyen halk adamlarından biri olan Mevlüd Ağanın o günlerde Türk milletinin azmini en kesin şekliyle anlatan bu güzel sözlerini ömrüm oldukça unutmayacağım.”

“Yurttan Yazılar” ile Türk okuyucusunun beğenisi kazanan İ.H.Sevük Erzurum gezisi kısmında, yakın dostu Cevat Dursunoğlu’nun, Mevlüd Ağası’nı, “ilâve “de alıntı yaparak tekrar yayınlamıştır.1946’da, Millî Mücâdele’de Erzurum’u yayınlayan Cevat Dursunoğlu, hatıratının Mustafa Kemal Paşa Erzurum’da” kısmına daha önceki yayınını olduğu gibi almıştır.

Yazan yapana sadık kalmayınca ve ideolojilere göre tarih yazmaya kalkınca böyle tutarsızlıklar okuyup-araştıran kuşakların dikkatini çekmekte ve bir tarihçimizin dediği gibi “Kalmasın Allah’ım âlemde hiçbir hakikat nihân!” sözünü tasdik ettirmektedir.

Araş.Yazar:Muzaffer Taşyürek

About The Author