BELDEYİ TAYYİBE (YÜCE BELDE) TANIMINI YAPAN ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ
50 Yazardan Erzurum Yazıları ve Tanımları Erzurum Sevdası Dergisi 25 İnci Sayısı 2021
İbrahim Hakkı Hazretleri, Erzurum’un yetiştirdiği en önemli şahsiyetlerden biridir. . Erzurum ilim menbağının merkezidir. Bu merkezden Büyük evliya ve âlimler yetiştirmiştir. Erzurumlu İbrahim Hakkı (k.s.)Hazretleride bağrımızda yetişen sanat, düşünce, ilim adamlarından ve Anadolu’nun büyük evliyalarındandır.
18 Mayıs 1703 tarihinde sabah güneşi doğarken, Hasankale de dünyaya teşrif etmiştir. Annesi Şerife Hanife Hatun, babası Şeyh Derviş Osman Efendidir. İlk tahsilini babasından ve Hasankaleli hocalardan almıştır. “ Dört yaşında Kuran öğrenmeye başlar.”(1) Erzurum’a gelerek Sarı Gümrükçü Derviş Efendiden özel dersler alır. Hafızlığını bitirir. 7 yaşında anneden öksüz kalır. 9 yaşında amcasıyla beraber babasının yanına Tillo’ya gider. Şeyh İsmail Fakirullah nezdinde tahsiline devam eder. Tefsir, hadis, fıkıh, akait, sarfu nahv gibi ilimleri genç yaşta iken hıfz eder. Molla Muhammet Sihrani’den Astronomi, Matematik gibi fen ilimleri alır. 17 yaşında 1719 tarihinde babası Derviş Osman Efendi Rahmeti Rahmana kavuşur. Tilloda bir müddet daha kaldıktan sonra, hocasının isteği üzerine Erzurum’a döner.
Erzurum’da 8 yıl ilim tahsil eder. Müftü Ahmet Hazık Efendiden Farsça dersleri alır. Erzurum medreselerinde müderrislik yapar. Hacca gider. Bir buçuk yıl Mekke’de kalarak çalışmalar yapar. Hac dönüşü 1752 de Padişahtan davet alır. “Hocası Sarı Gümrükçü, onun oğlu Hacı Muhammet Sunullah beraberinde, Trabzon yolu ile İstanbul’a gider.”(2)Padişah Sultan 1.Mahmut, İbrahim Hakkı Hazretlerini sevgi ve saygıyla karşılar. Özel izin vererek saray kütüphanesini açar. Bir yıl içerisinde 400 üzerinde eser tetkik eder.1753 tarihinde talebe yetiştirmek için Abdurrahman Gazi zaviyesine tayin edilerek Erzurum’a geri döner. Gece gündüz hummalı çalışmalar yaparak önemli eserler telif eder.
1755 tarihinde tekrar İstanbul’a gider, Sultan 3. Mustafa Han zamanında Abdurrahman Gazi zaviyesi beratı yenilenir, Erzurum’a döner çalışmalarına devam eder. 1763 tarihinde Tillo’ya gider ve hayatının son yıllarını orada geçirir. Hayatında okumayı ve okutmayı elden bırakmayarak ideal insan tipi olarak, arif insanın nasıl olunabileceğini göstermiştir.
1778 ömrünün sonuna yaklaşırken, vasiyetnamesini kendi söyler oğulları yazar. 22 Haziran 1780 Perşembe günü hayata gözlerini kapatarak, Mevla’ya kavuşmuştur. Kabri şeyhi İsmail Fakirullah Hazretlerinin haziresindedir. Türbesini kendisi hayatta iken yapmıştır. Türbe kubbesini geometrik hesapla ve çizimle öyle bir yön vererek yapmıştır ki 21Mart ve 23 Eylül günleri sabah güneş doğarken ışık aydınlatması önce hocası Fakirullah’ın kabrini, sonrada kendi kabrinin üzerinden geçerek yeryüzüne yayılmaktadır.
İbrahim Hakkı Hazretleri zahir ve batın ilimlerde son derece yüksek bir bilgiye sahip olup İslam âlimleri ve tasavvuf şeyhleri arasında büyük bir değer olarak görülür. Bu duygu günümüzde de devam etmektedir.
Meşhur eseri Marifetname: Kainatın yaratılışı, tıp, Fizik, kimya, astronomi, astroloji, gezegenler, uzay, matematik, cebir, geometri, denizler ve okyanus hareketleri gibi bilgileri ihtiva eden devrinin ansiklopedisidir. Bu eserin yaklaşık üç yüz yıl önce yazıldığı, yaşadığı dönemin bütün bilgilerini kapsayıp günümüze getirdiği, değerinden bir şey kayıp etmediği bilenlerce malumdur.
Eserlerini genelde üç dilde yazmıştır. Onbeş büyük eserinin varlığı yüz civarında küçük eser yazdığı bu eserlerin büyük bir kısmı Atatürk Üniversitesi Kütüphanesinde Seyfettin Özege bölümünde muhafaza edilmektedir. Bunlardan: Marifetname, İrfaniye, İhsaniye, İlahiname, Mecmuatü’l me’ani, Lübbül Kütup,Tuhfü’l-Kiram, Ülfetül-Enam, Nuhbetül-Kelam, Sefinei Nuh, Kenzül-Fütüh, Definetür-Ruh, Ruhüş-sürüh, Urvetül-İslam, Heyyetül-İslam ve kullandığı eşyaların bir kısmı bu kütüphanededir.
About The Author
