BİR KARAPAPAK AİLESİNİN ANA YURDUNDAN GÖÇ HİKAYESİ SALYANOĞULLARI

Salyanoğulları Karapapak aileleri arasında köklü bir ailedir. Anayurtları kadim Karapapak yurdu Borçalı’nın ARAN ARIXLI köyündendirler. Anadoluya göçmüş birçok Karapapak ailesi gibi Salyanoğulları’da Türkmençay Antlaşması ile Rus egemenliğine giren yurtlarını terk etmek zorunda kalırlar.

Türkmençay Antlaşması sonrasında Rus baskılarının artması sonrası Salyanoğulları’nın reisi Mehmet ağa(deli Mehmet) Osmanlı topraklarına göçe karar verir. Gizlice sınırı geçerek çıldır ilçesinin Urta köyüne yerleşirler. Tam olarak kalış sebebi bilinmemekle beraber Mehmet ağanın en küçük kardeşi Hüseyin efendi Arıklı’da kalır. Arıklı’da kalan Salyaoğulları Hüseyin efendinin torunlarıdır. Salyaoğulları Urta’da Mehmet ağanın oğlu Hacı İsa Bey ile çok daha büyür ve hatırı sayılır bir aile olur. Çıldır bölgesindeki Karapapak beyleri arasında en hatırı sayılır kişidir. Büyük hayvan sürüleri vardır.Ayrıca Osmanlı Ordusuna at yetiştiriyordur. Bölgede Hacı İsa ile beraber büyüyen Salyanoğulları düşmanlarda kazanmıştı. Bir at yarışı sırasında Hacı İsa’ya kem söz edildiğini duyan ailenin gözü kara yiğidi amca oğlu Derviş Bey bu insanlara saldırır ve bunları yaralar. Hacı İsa olayın çok büyümemesi için Derviş Beyi ve abisi Mahmut Ağa’yı Erzurum’un Narman ilçesinin Pırtanos (Çimenli)köyüne yerleştirir. O dönemde bugünkü Meredis köyü de Urta’ya ait bir mezraydı. Salyanoğulları’nın bir bölümüde Meredis’te yaşamaktaydılar.

Tarihte 93harbi olara da bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı akabinde Ruslar Kars ve Ardahan’ı ilhak etmişlerdi. Karapapaklar Rus esaretinde yaşamak istemiyorlardı. Akın akın göç ediyorlardı. Adana, Ağrı,Erzurum,Sivas,Amasya,Kayseri gibi şehirlere göç ettiler. Salyanoğlu aşiret reisi Hacı İsa Bey ben Rus bayrağı altında yaşamaktansa ölmeyi tercih erdim der ve aileyi göç hazırlıklarına başlatır. Göç hazırlıkları tamam olmuş Urta ve Meredis’ten ayrılmak için köyün dışına çıkılmıştır. Hacı İsa Bey için vatandan ayrılmak zordu. Köyüne son bir kez dönerek bakar ve meşhur dizeler ağzından dökülür.

Hacı İsa Bey(Kılıç)

At üstü göç şiiri(destanı)

“Elveda”

 

Elveda , elveda dumanlı dağlar ,

Göllerde yeşilbaş sonalar kaldı.

Sedri mermer, ağ suvalı otağlar,

Her taşı gevherden binalar kaldı.

 

Kaleler-kuleler , dem dem hanalar,

Ona mehman oldu ,beyler ağalar.

Medrese mescitler hoş minareler,

Cennete okşayan hanalar kaldı.

 

Bu sırrın künhüne, yeten olmadı,

Kumandan emrini tutan olmadı,

Pervaneli topun atan olmadı,

Neferler elinde dâneler kaldı.

 

O zamanda Kars’ın gülleri soldu,

Küffarın ordusu ovaya doldu.

Nur Kümbet Camisi kilise oldu,

Okunmaz hutbeler , selâlar kaldı.

 

Moskoflar yıkandı İslâm kanıyla,

A’zam’ül evliya Harakani’yle,

Hasret ü zahmetle çok yâranıyla,

Nice Celâl gibi babalar kaldı.

 

Muhacir sesinden tutuldu düzler,

Ağlayıp kör oldu çok şâhan gözler,

Kabirde mevtalar Fâtiha gözler,

Okunmaz Kur’ân’lar senâlar kaldı.

 

Yaylalarda , gelin kızlar bezeli,

Ceylânlar durağı , Kevser gözeli,

Koç , kuzu besleyen yurdun güzeli,

Hınzır sürüsüne yaylalar kaldı.

 

Nazlı yurda daldı , saldad-ı mârı,

Gökyüzünü tuttu ,kuşların zârı,

Masum balaları boğmadır kârı,

Yiyesiz hezâran yuvalar kaldı.

 

Helâyık oturmuş sızlar derdini,

Tersine döndürür figân gerdünu,

Baykuşlar boş bulmuş , şahbaz yurdunu,

Lâçin yuvasında kargalar kaldı.

 

Al kanda sümbülü besledi dağlar,

Hicrânda bülbülü bağbânsız bağlar,

Zevk ehlini dağlar ,firaklı çağlar,

Mecnün’u dağlarda Leylâlar kaldı.

 

Ancak yâdı kaldı ,Kars’ın dillerde,

Göçlerimiz battı boyun ,bellerde.

Ara dere köyler ,ara yollarda,

Kefensiz mübârek , meftâlar kaldı.

 

Ağlayın yavrular kalan vatana,

Firâka düşüren ,felek utana,

Vatan cüdâlığı benzer sultana,

Hükmettikçe mülke , can alar kaldı.

 

Kahpe felek gönlün yerini bulsun,

Seninde bağrına ateşler dolsun,

Ezelden dilerdin , bezm böyle olsun,

Harap oldu kırık minâlar kaldı.

 

Takdir-i ezeldir , beyhude yanma,

Sefil Hacı İsa’yı derdi yok sanma,

Vatanı terk etmek ,gam değil amma,

Emektar Atalar , Analar kaldı.

*****************

Hacı İsa Bey aynı zamanda çok iyi bir şairdir. Göç destanı ve Çıldır koşması olarak da bilinen iki şiiri günümüze ulaşmıştır. Salyanoğlu Hacı İsa Bey güçlü bir şair olduğu için torunlarından birçok büyük şair çıkmıştır. İhsan kılıç(Divan-i) Abdulkadir Bedirbeyoğlu(Gamgüder) Memduh Kılıç(Çağlayan) Ömer Kılıç(Arifi Hacı İsa Bey Urta’da dönemin ünlü saz ve söz sahibi olan aşıklarına ev sahipliği yapmıştır. Hacı İsa Bey Urta’dan ayrıldıktan sonra dönemin büyük şairi Aşık Şenlik Hacı İsa’nın ardından şiirler yazmıştır.

GİDİFTİ

Bozuldu növrağı güzel Çıldır’ın

Elimizin hanedanı gidifdi

Şivil oğlu Daşdan Ağa namında

İsm-i mahı şevket şanı gidikti

Hicret muhacirlik terdibin düzdü

Tarihi bin vasfı hale üç yüzdü

Gatı yay pençeli eflatun sözlü

Lugat imrendür lisanı gidifti

Kazağımızın künhü hem hanedanı

Meclisler muhtarı vezirler hanı

Sahaveti izzetli hasleti ganı

Aklı evvel imtihanı gidifdi

Açık mutfaklıydı teke serdarı

Türlü nazı nimet nanı mütebarı

Kendinden hub kemal var biraderi

Candan aziz kahramanı gidikti

 

N’oldu Hacı İsa Murat oğlu Ali

Hasyeti nakışkar aşk ehli dini

Kazağımızda biten eflatun gülü

Mağrifetli bir loğman’ı gidifti

Deniz dalgalıydı o ağa kişi

Sivas ülkesinnen gelir teftişi

Battal’dan bahadır rüstem’in eşi

Hamza teki pehlivanı gidikti

Şenlik’en düşmüşem perişan hale

Şad oluf gülmezem bu günnen böyle

İtirdim sağdığı heç gelmez ele

Tığ-ı şimşir Zernişan’ı gidifti

Hacı İsa Bey ilk önce Urta’dan Erzurum ilinin Horasan ilçesinin Yukarı Tahir Hoca köyüne yerleşir. Daha önce hacda tanışıp çok iyi dost oldukları Hacı Yusuf Paşa’nın daveti ile Ağrı ilinin Tutak ilçesine gider.Tutak ilçesindeki Ermeniler yerlerini satıp giderken Kafkaslardan gelen Karapapaklar da bu bölgeye yerleşiyordu. Hacı İsa Bey Derik köyünü Ermeni ağa Emerden satın alarak bu köyü kendi adıyla şenlendirmiştir. Salyanoğlu Hacı İsa Bey ve onun torunları o bölgeye gelen Karapapak ahaliye uzun yıllar hamilik yapmışlardır. Murat oğlu Ali ve kardeşleri aile arasında çıkan bir anlaşmazlık sonrası İsabat köyünden ayrılarak Daşdan Bey’in yaylağı olan Ekincek(Sevik )köyüne yerleşmişlerdir. Hacı İsa Bey’in vefatı tam olarak bilinmezse de 1909 yada 1910 arasında vefat ettiği sanılmaktadır. Mezarı İsabat köyündedir. Hacı İsa’nın vefatından sonra oğlu Şehit Yarbay Abdulkadir Bey oluşturulmaya başlayan Hamidiye alaylarında komutanlık yapmıştır. Ruslara karşı Ağrı tarihinde kahramanlıkları ile yerini almıştır. Sultan Abdülhamit’in tahttan indirilmesinden sonra İttihat ve Terakki Hamidiye alaylarını lav etmiştir. Bu alaylardan çok az sayıda alay düzenli orduya katılmıştır. Karapapakların oluşturduğu alayların başına alay komutanı olarak atanan Salyanoğlu Abdulkadir Bey Erzurum’daki 3. Orduya katılmıştır. Alayıyla beraber Ruslara karşı üstün başarılar sağlamıştır. Erzurum’un Hınıs’a bağlı Kopalan bölgesinde Ruslara karşı savaşıyordu. Alayına Sabah namazını kıldıran miralay Abdulkadir Bey ellerini göğe açmış alayına dua ettiriyordu. Sert mizacı olan heybetli komutan askerlerine ben ne dersem itirazsız amin diyeceksiniz diye haykırıyordu. Allah’ım şu asker senin dinin uğruna savaşıyor yarabbi sen bizi kafir Moskof karşısında muzaffer et. Askerler hep bir ağızdan amin diyorlar. Yarabbi sen bana bu meydanda şehitlik nasip et. Askerler kısık sesle de olsa amin diyorlardı. Abdulkadir Bey silahını kuşanmış Rus’un karşında hücum ediyordu. Çatışmalar çok çetindi yaralanmıştı ama hala askerlerine cesaret veriyor düşman üzerine saldırıyordu. patlayan bir top mermisinin şarapnel parçası göğsüne isabet etmişti. Ağır şekilde yaralanmıştı. Askerleri Abdulkadir Beyi savaş meydanının arkasına çekmişlerdi. Abdulkadir Bey şahadet şerbetini içeceğini biliyormuş gibi yüzbaşısı dervişe bir gün önce yanından geçtikleri bir çeşmeyi ve etrafındaki ağaçları göstererek eğer şehit olursam beni buraya defnedin derviş demişti. Yüzbaşı derviş ağzından yel alsın diyordu. Abdulkadir Beyde bana şehitliği çok mu görüyorsun diyordu. Abdulkadir Bey aldığı ağır yaralardan dolayı şahadet şerbetini içmişti. Gösterdiği yere defnedildi. Şehit askerleri ile beraber Abdulkadir Bey Kopalan şehitliğinde yatmaktadır. Abdulkadir Beyden sonrada oğulları Karapapak ahaliye hamilik yapmaya devam etmişlerdir.

Salyanoğulları halihazırda Borçalı Aran Arıkllı köyü, Erzurum Narman ilçesi Pırtanos (Çimenli)köyü, Ağrı İli Tutak ilçesinin İsabat ve Ekincek köylerinde yaşayan büyük bir karapapak ailedir. Yazar:Sinan ÇELİK