ERZURUM SEVDASI

SARI GELİN TÜRKÜSÜNÜN VARYANTLARI

KONUNUN ANLAŞILMASI İÇİN BİRKAÇ ZORUNLU AÇIKLAMA

Yazımızın bu bölümüne geçmeden önce konunun anlaşılması için önemli olan birkaç konu hakkında kısa açıklamalar yapmamız gerekmektedir. Bu konular varyant ve versiyon kavramları, türkü derleme faaliyetleri, makam ve usuldür.

Yazımıza varyant ve versiyon kavramlarına ilişkin kısa bir açıklama yaparak devam edelim. Varyant, müzikte söz ve söyleyiş tarzında çeşitleme anlamında kullanılmaktadır. Burada ki çeşitlemeden kasıt söz dizisi ve ezgi usulünde ciddi farklılıklar olmasıdır. Versiyon ise söz dizisi ve ezgi usulünde birbirine benzerlikler göstermesidir. Türkülerin varyantlaşmasındaki en büyük neden bölgeler arasında yaşanan göçler nedeniyle halk manilerinin göç edilen bölgelerde yaygın olan sözlü halk hikâyelerinin ve inançlarında yer alan unsurların etkisinde kalarak mani içerisinde yer alan sözlerde değişmeler veya eklemelerin olmasıdır. Ezgi açısından varyantlaşmanın temelinde ise âşıklık geleneği yatmaktadır. Âşıklık geleneği sözlü ve doğaçlamaya dayandığından dolayı ezgiler ve sözler kulaktan kulağa sazdan saza değişiklikler göstermiştir. Bu değişiklikler benzerlik ve farklılıklar halk müziğinin zenginleştiren unsurlardır. Bu zenginliklerimiz yıllarca sözlü olarak belleklerde tutulmuş ancak Cumhuriyet döneminde yazılı olarak kayıtlara alınmaya başlanmıştır. Türkülerimizin bu şekilde kayıt altına alınmasına ilişkin çalışmalara derleme çalışmaları adı verilmiştir.

Burada sözü bir müzikolog olan Orhan Bahçıvan’a bırakalım. ”Türküler geniş bir alanda okunur müzik yapısına göre yöreleri bilinir. Sözlü ve yazın alanında günümüze kadar yapılan derleme çalışmaları içinde yer alan yöremiz ve yöremize ait halkoyunları. türküler ve halk oyunları dediğimiz zaman aklımıza hemen “yöre” diye bir kavram gelir. “İç Anadolu Yöresi Türküleri” “Doğu Anadolu Yöresi Türküleri” gibi. Yörelerin iç bünyesine girilince şehirler kasabalar beldeler ve köyler akla geliyor. Aklımıza gelen bir başka kavram ise ozanlar, ozanlar da yöresel adlar almakla kendilerini ifade etmişlerdir. Derleme çalışmalarını yapan bir kişi yani bir derlemecinin şu öğeleri göz önünde bulundurmaları gerekir: İlk olarak en azından derleme yaptığın yöreyi bütün hatlarıyla tanımalıdır. Dil üslubundan tutun anlatım üslubuna kadar akla ne geliyorsa tümünü bir derlemeci tam olarak bilmek zorundadır. İkinci öğe ise, yine derlemeci derleme yaptığı yörenin halk hikâyelerini masal ve tekerlemelerini asgarî bir ölçüde bilmelidir. Daha sonra o yörede gelmiş geçmiş ozanları ve ozanların yorum, makam, şiir düzeni ve tasnif ettiği hikâyeleri de bilmesi gerekir. Eğer bir derlemeci derlediği türkünün hikâyesinin nerede geçtiğini biliyorsa ve kaynağı ile birlikte derlediği türküde dipnot olarak bu bilgileri geçmelidir. Halk ezgilerinin birçokları derlendiği yörenin özelliğini taşımıyor. Bu bir suç değildir. Çünkü zorunlu göçler, yöreleri ve türküleri harmanlamıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından itibaren derleme çalışmaları, bilimsel bir potaya taşınmak istenmiştir. Bu amaçla çeşitli devlet kurumları işe el atmışlar. Çünkü yeni kurulan bir cumhuriyetin her alanda yenileşen sisteme uygun bir müzik politikası da olmalıydı. Bu gerçekler göz önün alanınca Anadolu toprağının sesine kulak verildi. Yani kısacası, Anadolu halk ezgilerini Türk müziğinin öz kaynaklarından olduğunu kabul ediyor ve derlenmesi için gereken koşulları yerine getiriyordu. Rauf Yekta adıyla başlayan derlemecilik, Muzaffer Sarısözenle doruk noktaya erişmiştir. Genelde yöresel yazım hatalarını saymazsak, bu derlemeler en sağlam derlemelerdir. Bu derleme işinin ilk taşıyıcıları müzikle uğraşan öğretmenlerdi. (Köy Enstitüleri) Müzik öğretmenleri derlediği türküleri notaya alıp, dönemin tek yetkili kurumu olan İstanbul Belediye Konservatuarı’na yani şimdi ki, İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı’na gönderiyorlardı. Bu yöntem güvenilir olmadığı için, yerinde tespit ve yerinde derleme yöntemi gündeme geliyor. İşte bu kararla birlikte derlemeciler halk içine gitmeye başlıyorlar. 1926 yılında İstanbul Belediye Konservatuarın öğretim görevlilerinden Mahmut Ragıp Gazimihal, Yusuf Ziya Demircioğlu, Ferruh Arsunar, Muhittin Sadak ve Rauf Yekta’dan oluşan bir grup yöre yöre gezmeye başlayarak türkü derleme faaliyetlerinde bulunuyorlar. Bu çalışmalar kapsamında 1929 yılında Erzurum, Erzincan ve Bayburt yöresi türküleri derleniyor. Bu tarihten sonra 1937 yılına kadar derleme çalışmalarına kişisel gayretler ile devam edilmiş ve 1937 yılında bayrağı Ankara Devlet Konservatuarı ele alıyor. Bu grubun içerisinde Muzaffer Sarısözen ismi dikkat çekmektedir. 1937 ve 1962 yılları arasında sürdüren derleme çalışmaları 1964 yılında TRT Ankara Radyosunun kurulması ile TRT bünyesinde sürdürülmüştür. Muzaffer Sarısözen Yurttan Sesler Koro Şefi olarak bu çalışmaların başında bulunmuştur. Derleme faaliyetlerinin bu devresinde ise Kars, Erzurum, Erzincan, Van, Hakkâri, Diyarbakır, Elazığ (Harput), Urfa, Adana, Bitlis, Siirt, Muş, Bingöl yörelerinde derleme çalışmaları sürdürülmüştür. 1967’de ise, daha geniş bir kadroyla dağınık bir şekilde ekip çalışmalarına geçilmiştir. Gaziantep, Burdur, Van, Erzurum, İzmir, Trabzon, Balıkesir şehirlerinde yedi geniş ekip ile derleme çalışmaları yapılmıştır. İstanbul’da toplanan derlemeler belli kişiler tarafından düzenlenerek piyasaya sunulmuştur.”(BAHÇIVAN, 26 Aralık 2012) Türkiye’de derleme çalışmaları gelişigüzel yapılmamış, tüm olaylar kayda alınmış, türkünün kimden derlendiği, nerede ne zaman derlendiği tutanak haline getirilmiştir. (YÜCEL 15 Kasım 2019)

Türk musikisinde makam önemlidir. Makamlar; belirli bir duyguyu, düşünceyi, anlamı simgeleyen, her biri ayrı karaktere, renge, özelliğe sahip müzik renkleridir. Aşkı bildiren ses yollarıdır.(BARKÇİN,2019, S.6) Usul ise geleneksel sanat müziğinde belirli bir zaman içinde vuruşların değerlerinin birbirine eşit veya eşit olmadığı, fakat mutlaka kuvvetli ve zayıf vuruşların belirli bir şekilde yanyana gelmesiyle oluşan zaman kalıplarıdır. Usullerin her bir vuruşuna Darp adı verilir.(Darp eskiden usul yerine de kullanılan bir kelimedir). Geleneksel sanat müziğinde tüm eserler, usul kalıplarına uyularak bestelenmişlerdir. Usul kalıbını oluşturan vuruşlar, kuvvetli ya da zayıf oluşlarına göre; DÜM, TEK, TE, KE gibi hecelerle belirtilmişlerdir.(DORMAN 20 Aralık 2019)

Türk Halk müziğini metrik açıdan dünyanın en zengin ve karmaşık metrik sisteme sahip müzik türlerinden biri olduğu kabul edilmektedir. Bir Türküyü oluşturan dizelerin kelimelerinin hece sayıları, süreleri ve vurguları açısından ilişkisine metrik sistem denilmektedir. Bu sistem bazı müzikologlar tarafınca usul bazı müzikologlar tarafınca ayak olarak isimlendirilmektedir. Türk Halk Müziğinde makam yerine usul kullanılmaktadır. Bazı müzikologlar usul yerine ayak tabirini kullanmaktadırlar. Kuvvetli ve zayıf zamanlı vuruşların, düzenli ve zaman içinde peryodik olarak uygulanmasına usul denilmektedir. Okurlarımızın daha iyi ve kolay anlayabilmeleri için usulü şu şekilde ifade edebiliriz. Düm Tek Teke, işte bu üç kelimeyi okurken çıkardığınız ses usuldür. Bunu daha kolay bir şekilde somutlaştırarak anlatabilmek için şöyle bir yöntem kullanabiliriz. Bir koltukta oturun ellerinizi dizlerinize bildiğiniz bir türkü söyleyerek vurun bu esnada duyduğunuz sesler ve vuruşu hızınız size usulü verecektir. Örneğin DÜM sesini duydunuz bu bir zamanlıdır, DÜ – ÜM şeklinde duymuşsanız bu 2 zamanlıdır. Aynı şey diğer sesler içinde geçerlidir TEK 1 zamanlı TE -EK 2 zamanlı KE 1 zamanı KE- E iki zamanlı gibi, bu sesler size kuvvetli geliyorsa kuvvetli, orta seviyede geliyorsa yarı kuvvetli, az geliyorsa kuvvetsiz vuruş olarak ifade edilmektedir. Temel müzik bilgisi olanlar için söylersek notaların kuyrukları yukarıda ise sağ elle, notaların kuyrukları aşağıda ise sol elle vurulur. Bu vuruşların oluşturduğu ölçü ve zaman sıklığına usul denilmektedir. Türk Halk Müziğinde usul üç ana başlık altına toplanmaktadır. Ana, birleşik ve karma usuller. Konuyu daha fazla uzatmamak için şunu söyleyerek Sarı Gelin Türküsünün varyantlarını incelemeye başlayalım.

Anadolu dışında söylenen varyantlar (birleşik usul grubu içerisinde yer alan) 6/8, Anadolu içinde söylenen varyantları ise (karma usuller içerisinde yer alan) 10/8 ölçüsü ile söylenmektedir.(Gökhan Temur,Kişisel görüşme Messenger programı üzerinden 6 Ocak 2020). 6/8 usul ezgiyi yavaşlatırken 10/8 usul ezgiyi hareketlendirmektedir. Türk müziğine ilişkin ulusal ve uluslararası literatür çalışmalarında Türkülerin Türk Klasik müziğine en yakın olan makam ile ifade edilmesi yoluna gidildiği ve düzenlendiği görülmektedir.

AZERBAYCAN VARYANTI SAÇIN UCUN HÖRMEZLER

SÖZ ANALİZİ

Ardahan yöresinde ait olan bir diğer Sarı Gelin türkü varyantımız, İrevan çarşı pazar türküsüdür. 1918 yılında yazılı kayıta geçen bu türkü Ahmet Refik Bey tarafınca Okçulu Köyünden Ali, kaynak gösterilerek derlenmiştir. Kars tarihi isimli kitabında F. Kırzıoğlu bahsetmekte ve bu türkünün bar halay şeklinde çalınan bir versiyonunun olduğunu da ifade etmiştir. Kırzıoğluna göre oyun havası şeklinde çalınan versiyonunda Sarı Gelin, Sarı Kız/Ettin ömrüm yarı kız nakaratı söylenmektedir. (Kırzıoğlu 1953, 380-381) Orhan Bahçıvana göre 1918 yılında yazılı kayıtlara geçtiği bilinen bu türkü 1953 yılında Kırzıoğlunun kitabıyla bir daha kayıtlara geçmiştir. Bahçıvan 1971 yılında yapılan TRT derlemelerinde sahipsiz kalan türküler gibi bu türkünün de kayıt altına alınmadığını veya başka diyarlara gitmiş olabileceğini yazmıştır. (Bahçıvan 2 Ocak 2013). Bu türkümüz notaya döken ise Gökhan Temur’dur. Türkümüze ilişkin bilgileri sözleri ve seslendirmeye ilişkin kayıtları Ardahan Türküleri isimli kitapta bulabilirsiniz (BAHÇIVAN vd. 2016) Türkünün seslendirilmiş halini bu kitabın ekinde verilen cd içerisinde dinlemeniz mümkündür. Türkümüzün bu varyantında ezginin manisi yedili hece yapısındadır. Yukarıda iki varyantın aksine coğrafik aidiyeti gösteren ibare vardır. Türkü İrevan Çarşı Pazar diye başlamaktadır. Buradaki irevan, bugünkü Ermenistan’ın başkenti olan Erivan’dır. İrevan Türkümüzün bu varyantında ve daha sonra açıklanacak varyantların temelini oluşturan şehirdir. Erivan Azeri ağzında İrevan olarak okunmaktadır. Osmanlılar ise bu şehre yürüyen giden anlamında Revan demektedirler. Ruslar ise bu şehre Yerevan ismini vermişlerdir.

Türkümüzün İrevan olarak başlaması bu türkünün Azerbaycan Türkçe ağzıyla söylendiğini ortaya koymaktadır. Sarı Gelin Türküsünün öyküsünü anlattığımız bölümde Ahmet Refik Altınay tarafınca bize aktarılan Okçulu Ali’nin söylediği Türkü sözlerinde vay Sinan ölsün Sarı Gelin nakaratını bu türkü varyantımızda görmekteyiz. Burada ölmesi gereken ya da istenilen kişi Sinan’dır. Çünkü Sinan, maşukuna kavuşamayan âşıktır, çaresizdir, dertlidir. Sinan’ın kim olduğu makalemizin sarı gelin öyküsü bölümünde yer almaktadır.

Elinde divit kalem olan sarı gelin dertlere derman yazmaktadır. Burada tahminen Sarı Gelin okuryazar olan bir kadını ifade etmektedir

İrevan’da bir kuş var dizesinde geçen kuş Türk mitolojisinde kullanılan bir motiftir. Kuş; cennet, ruh, güzellik, iyi haberi simgelemektedir. (Çoruhlu, 2002,152) İrevanda kuş var dizesini buna göre yorumlasak şu anlamlar çıkarabiliriz.

İrevan’da bir(şehir) ruhu var.

İrevan’da bir güzel var yada İrevan güzel bir şehir.

İrevan’da cennet var (İrevan şehrinin güzelliğine yada o sıfatta bir kıza)

İrevan’da iyi bir haber var

Kanadında gümüş var dizesinde gümüş önemlidir. Halk edebiyatımızda gümüş saflığı ifade etmekte kullanılmaktadır. Bu anlamıyla saf bir güzellik dile getirilebileceği gibi Türk mitolojisinde yer alan iki farklı kavrama gönderme yapılmış olma ihtimalide yüksektir. Bu mitolojik kahramanlardan biri Ayızıt diğeri se Umay anadır. Umay, çocukları ve hayvan yavrularını koruyan bir tanrıçadır. Arkeologların Altaylarda buldukları seramik ürünler üzerindeki resimlerde Umay ana üç boynuzlu olarak betimlenir. Orta Asya da bazı arkeolojik buluntulardan anlaşıldığına göre Umay ana motifi, beyaz saçlı ve beyaz giyimli olarak, insanbiçimci bir görünüm sergilemektedir. Kuş kılığında kanatlı bir kadın görüntüsü de vermektedir. Altay Türkleri onu göklerden inen gümüş saçlı, güzel yüzlü bir kadın olarak düşünmüşlerdir. Ayızıt güzelliğin sembolüdür. Bu anlamda Sümer ve Yunan mitlerindeki İştar ve Afrodit’e (Venüs) benzer. Süt gölünden getirdiği damlayı çocuğun ağzına damlatır ve çocuğa ruh verir. İnsan yavrularını, kadınları, hayvanları ve hayvan yavrularını korur. Simgesi, Kuğu kuşlarıdır. Ayısıt’ı simgeleyen kuğular kutsal sayılır ve dokunulmaz. Kuğu aslında kutsal bir kızdır. Bu kız kuğunun beyaz tülünü üzerine giyince kuğu, çıkarınca kız olur. Ayızıt, gökten gümüş tüylü bir kısrak suretinde iner. Yele ve kuyruklarını kanat gibi kullanır. Ayızıt, Şaman dualarında şöyle tarif edilir. “Başında ak gökten ak bir kalpak, çıplak omuzlarında ak gökten bir atkı, baldırına kadar siyah bir çizme. Bu şekilde bir kayaya yaslanarak uyumuştur veya ormanda dolaşmaktadır”.(ONEDİO 08 OCAK 2020) .

Kanadında gümüş var dizesi bir posta güvercinini ifade etmek içinde kullanılma olasılığı vardır. Diyarbakır yöresine ait olan Evlibeden’de kuş var/ Kanadında gümüş var/ Yarim getti gelmedi/ Elbet bunda bir iş var. Türküsünde kanadında gümüş olan kuşu, güvercin olarak yorumlayan görüşler vardır. (Bintepe, 2015,71) Kanadında gümüş olan kuş motifi Sarı Gelin Türküsünün Erzurum Çarşı Pazar varyantının bir versiyonunda, Sarı Gelin Türküsünün Bayburt yöresinde derlenen Revan yolu diken varyantında ve Erzincan yöresinde söylenen Erzincan’da bir kuş var, Erzincan Kemaliye yöresinde derlenen Erzurum’da bir kuş var isimli türkünün iki varyantında kullanılmaktadır.

Gitti Urum’a gelmez dizesinde Urum Anadolu’yu ifade etmektedir. Gitti Anadolu’ya gelmez anlamı vardır. Urum aslında Roma imparatorluğuna Türklerde verilen isim olup Urum’a Roma ülkesi anlamına gelmektedir. Kars, Sarıkamış, Göle ve Ardahan civarlarında yaşayan terekeme olarak adlandırılan Kafkas göçmeni olan ailelerin torunları dede ve ninelerinin Urum ile Anadolu’yu kastettiklerini söylemişlerdir. Şeyh Sanân, hikayesin de Sanânin, Rum ülkesine yani Anadolu’ya gittiğini hatırlayalım.

Neydim aman nakaratı tıpkı Azerbaycan varyantında olduğu gibi çaresizlik belirmektedir. Neydim aman Azerbaycan bölgesinde kullanılmaktadır. Anadolu Türkçesinde neydim yada nedim kullanılmamaktadır.

Ardahan Türküleri kitabının yazarlarından biri olan ve Kuzeydoğu Anadolu aşıklık geleneği üzerinde araştırmaları ile tanınan Orhan Bahçıvan ile İrevan çarşı pazar türküsü hakkında yapmış olduğumuz görüşmede Sarı Gelin türküsünün bu varyantı hakkında şu bilgileri vermiştir. “İrevan Çarşı Pazar türküsü Revan hanlığı dağılınca söylenen türküdür. O döneme ait bestelenen onlarca türkü vardır. Bazı farklılıklar içerse de farklı varyantları olan türküler vardır. Sarı Gelin türküsü bu türkülerden biridir. 1918 yılında derlenerek yazılı kayıtlara geçmiştir. Erzurum Çarşı Pazar türküsü bu varyanttan çok sonraları derlenmiştir. Aslen bu türkü Revan hanlığının yıkılmasından sonra yaşanan göçleri anlatıyor. Buradaki Sarı gelin Revan Türk Hanlığını simgeleyebilir. Hanlık bayrağında sarı renk vardır. Revan hanlığını sarı bir kartala benzetiyor.(Yazarın Notu: Kuş motifi Türk mitolojisinde çift başlı kartalı ifade etmek içinde kullanılmaktadır. Yine Türk mitolojisinde gümüş güneşi ifade etmektedir. Revan Türk Hanlığı bayrağında Sarı renkli aslan ve aslanın arkasında yükselen sarı renkli bir güneş motifi vardır. Azeri varyantında yaptığımız açıklamada sarı gelinin güneş ışığını simgelediğine ilişkin görüşü aktarmıştık. Konu bütünlüğü açısından bu açıklamayı yeniden okumak faydalı olabilir. Ezginin sözlerinde İrevan Çarşı Pazar/ içinde bir kız gezer/elinde divit kalem/ dertliye derman yazar. Böyle veriliyor ezginin sözleri oysa bazı kayıtlarda katlime ferman yazar diye veriliyor. Yani irevan çarşısında pazarında elinde divit kalem olan bir kız yapılan katliamları yazıyor. Bu belgelemek demektir. Ferman anlamında olan bu yazım işlemi derde derman anlamında algılanıyor.”(Orhan Bahçıvan, Messenger programı üzerinden görüşme 3 Ekim 2019)

İrevan Çarşı Pazar türküsünün mani anlamı daha doğrudan anlamlar yüklenirse ve Şeyh Sanân hikayesi ile birleştirirsek şunlar karşımıza çıkar. Sarı Gelin okuma yazması olan bir hanım olup Anadolu taraflarına göçmüş ve İrevana sağ olduğuna dair bir mektup ulaşmıştır. Buda sevinçli bir haber olarak kabul edilmiştir. Ancak İrevena geri gelememektedir. Bunda bir iş bir şüpheli durum vardır. Bir ayrılık vuslata erememe durumu vardır.

EZGİ ANALİZİ

Türkümüzün bu varyantını notaya alan Gökhan Temur ile yaptığımız Messenger görüşmesinde türkünün 10/8 usule göre düzenlendiğini, makamın uşak makamına uygun olduğunu söylemiştir. Sözleri kadar ezgisi ile de Erzurum Çarşı pazar Türküsünü andıran İrevan Çarşı Pazar türküsünü yörede söyleyen vatandaşları söyleyiş tarzına uygun olarak notaya aldığını belirtmiştir.(Gökhan Temur, Messenger programı üzerinden görüşme 6 Ocak 2020)

BAYBURT VARYANTI

REVAN YOLU DİKEN

SÖZLERİ

Ravan yolu tiken

Leylim aman aman leylim marum

Rum leylim aman aman leylim aman aman

İçinde bir kız gezer

Aman ölsün sarı gelin leylim allı gelin sarı gelin

Ravan’da bir kuş var

Leylim aman aman leylim marum

Rum leylim aman aman leylim aman aman

Kanadında gümüş var

Aman ölsün sarı gelin leylim allı gelin sarı gelin

Gitti yarim gelmedi

Leylim aman aman leylim marum

Rum leylim aman aman leylim aman aman

Helbet bunda bir iş var

Anan ölmüş sarı gelin leylim allı gelin sarı gelin

(TD. 21 Ekim 2019)

SÖZ ANALİZİ

1929 yılında İstanbul Konservatuarı Müdürü Ziya Bey başkanlığında, Ferruh Bey, film operatörü Remzi Bey, Kösemihalzade Mahmut Ragıp Bey ve İstanbul Türkiyat Enstitüsü asistanlarından Abdülkadir Bey tarafından derlenmiştir. (TD 21 Ekim 2019) Bu varyanta ilişkin herhangi bir ses kaydına ulaşılamamıştır. Mani yapısı olarak yedili hece vardır. Bu türküde İrevan, Ravan olarak söylenmektedir. Bundan dolayı bir hece düşmesi olmuştur. Türkümüzün bu varyantında coğrafik aidiyet olarak Revan yani şimdi ki ismiyle Erivan gösterilmiştir. Bu türküde de bir ayrılık ifade edilmişti giden yar geriye gelmemiştir.

Revan yolu dikenli şehirdir. Muhtemelen buradan Anadolu’ya yaşanan göç hadisesinden bahsedilmektedir. Yolun dikenli olması zorluk, güçlük ve sıkıntıyı ifade etmektedir. Revan, İrevan çarşı Pazar türküsünde açıkladığımız gibi Osmanlıların Erivan’a verdikleri isimdir. Türkümüzün bu varyantında Revan olarak başlanılması Türküyü söyleyenin Osmanlı yani Anadolu’da yaşayan birisi olduğunu göstermektedir.

Türkünün nakarat kısmında yer alan leylim diğer varyantların aksine çaresizliği değil sevgiliyi ifade etmektedir. Asıl anlamı gece olan leylim hüzün ifade etmek içinde kullanılmaktadır. Ancak leylim tarzında kullanış sevgili anlamını güçlendirmektedir.

Türkümüzün nakarat kısmında ölmesi gereken hatta ölmüş olan iki kişi vardır. Biri Sarı Gelin diğeri ise Sarı Gelinin annesidir. Sarı gelin allı gelin ifadesi ile güçlendirilmiştir. Allı gelin gök kuşağı anlamına geldiği (Kelimeler gen tr. 15 Aralık 2019) gibi evlilik ilişkisinin vurgulanması amacıyla kullanılmışta olabilir. Bu türkümüzün nakarat, kısmı diğer tüm varyantlardan daha fazla sarı gelini vurgulamıştır. Allı gelin ve leylim ifadeleri Sarı Gelini güçlendirmektedir.

Kuş ve kanadında gümüş ifadeleri için Sarı Gelin türküsünün 3. varyantı olarak verdiğimiz İrevan çarşı pazar türküsüne ilişkin açıklamalar geçerlidir.

Türkümüzü yorumlayacak olursak şu yorumları yapabiliriz. Yukarıda açıkladığımız gibi Revan Osmanlılar tarafınca Erivan’a verilen isimdir Anadolu’dan Revana giden bir sevgili vardır. Bu bir Ermeni kızı olabilir yazan ise bir Türk genci olabilir. İkincisi, Revan Hanlığının yıkılması ile yaşanan hüznü, bu olaydan sonra yaşanan göçe maruz kalan birisi için söylenmiş olabilir. Bu dönem içerisinde Revan ve etrafında yaşanan mezalimleri anlatabilir. Bir başka ihtimal türkü derlenirken İrevan Revan şekline dönmüştür. Bu durumda Türküyü söyleyen Revandan Anadolu’ya doğru göçmektedir ve sevdiği Revandadır. Burada şu noktaya bir daha dikkatleri çekmek isteriz. İrevan Azeri ağzı ile Erivan’ın okunmasıdır. Bu şekilde konuşan yada yazan kişi Azerbaycan Türküdür. Revan, Erivan şehrine Osmanlıların verdiği isimdir. Bu şekilde yazan veya söyleyen Anadolu’da bulunan bir Türk’tür. Yazılışı Erivan okunuşu Yerevan ise bunu yazan ve söyleyen Ermeni veya Rus’tur.

EZGİ ANALİZİ

10’lu usulde söylenen bu türkümüz makam olarak tahir makamının curcuna usulü ile söylenmektedir. Basit makamlar sınıfına dahil olan tâhir makamı dügâh (la) perdesinde (Türk mûsikisinde bir nota olarak portenin, sol anahtarına göre alttan ikinci boşluğunun içine yazılan lâ notasının adıdır. Bir oktav (sekizli aralığı) tizindeki lâ notasına muhayyer dügâh perdesi, bir oktav pestindeki lâ notasına da kaba dügâh perdesi denir.) karar eden ve inici bir yapıda olan makamlardandır ve nevâ makamının (Dügâh perdesinde karar veren bir makam olduğundan bu perde üzerinde kurulu olan dizisi, yerinde bir uşşak dörtlüsüne nevâ perdesinde bir rast beşlisinin eklenmesiyle meydana gelmiştir. inici şekli olduğundan basit makamlar arasında sıra numarası verilmemiştir. Makamın dizisi, nevâ makamı gibi dügâhtaki yani yerindeki uşşak dörtlüsüne nevâ perdesinde bir rast beşlisinin eklenmesiyle meydana gelmiştir. Tâhir makamı inici bir makam olduğu için tiz durak muhayyer perdesi civarından seyre başlanacaktır. Bu sebeple muhayyer perdesi üzerinde bir seyir alanına ihtiyaç vardır. Bu da dügâh üzerinde yer alan uşşak dörtlüsünün simetrik olarak tiz durak muhayyer perdesi üzerine aynen göçürülmesiyle elde edilir. Bu suretle hem makamın genişlemesi yapılmış hem de makamın tabii seyir alanı elde edilmiş olur. Curcuna usulü 10/8 zamanlıdır. (Özkan, 1 Kasım 2019)